Description
نقش شاهپور ساسانی
بخشی از متن پارتی کتیبه شاپور اول بر دیوار غربی کعبه زرتشت
پس از این پیروزی، شاپور دستور داد تصاویر متعددی از این پیروزیها را در نقاط مختلف از جمله داراب، نقش رستم و تنگ چوگان (سه نقش برجسته) نقش کرده و بدینوسیله یاد این پیروزیها را جاودانه کرد.
در نقش برجسته داراب، شاپور ساسانی در مرکز نقش سوار بر اسب قرار داشته و در زیر پای اسب او جسد گردیانوس امپراطور شکست خورده رومی دیده می شود. دست چپ شاه بر سر یک فرد رومی که احتمالا والرین است قرار داشته و او با بلند کردن دست راست فرمانبرداری و اطاعت خود را از شاپور نشان می دهد. یک سردار رومی دیگر در حالی که دو دست را به حالت درخواست بخشش پیش آورده است در جلوی شاپور دیده میشود که او را فیلیپ عرب میدانند. جالب آنکه در این نقش فیلیپ دست گردیانوس را لگد می نماید. در پشت او فردی که با توجه به لباسش احتمالا یکی از بزرگان ساسانی است افسار اسبی بسته شده به یک گاری حاوی هدایا یا غنائم را در دست داشته و به حضور شاه می آورد. در پشت سر شاه، در ۴ ردیف ۱۸ نفر از بزرگان ساسانی ایستاده اند و در روبروی شاه، غیر از سه نفر ذکر شده در بالا، ۲۴ نفر دیگر از سرداران رومی که به اسارت در آمده اند دیده میشوند.
تصویر گرفته شده از نقش شاپور داراب توسط اورال استین
نقش برجسته داراب یکی از بحث انگیزترین نقوش دوره ساسانی است که در مورد زمان نقش آن و افراد حاضر در نقش ابهامات زیادی وجودی دارد. در هر پنج نقش برجسته پیروزی شاپور (داراب، نقش رستم و سه نقش در تنگ چوگان)، او بر اسب نشسته و دو نفر به حالت اسیر یا در حال تقاضای بخشش دیده میشوند. در نقوش تنگ چوگان و داراب جنازه گردیانوس زیر سم اسب او قرار دارد ولی در نقش رستم جنازه گردیانوس مشاهده نمیشود. به عقیده اکثر باستان شناسان در نقوش تنگ چوگان و نقش رستم، نفر زانوزده فیلیپ است که تقاضای صلح مینماید و آنکه مچ دستش در دست شاپور است والرین است که به این شکل اسارت او به تصویر آمده است (در یکی از نقوش تنگ چوگان تصویری از والرین نیست). نقش برجسته داراب از این نظر متفاوت است و کسی در مقابل شاه زانو نزده و یا دستش در دست شاه نیست.
این نقش برجسته از سایر نقش برجسته های دیگر شاپور قدیمیتر است و حتی گروهی از تاریخ شناسان آن را به پیش از نبرد آخر او با والریان نسبت میدهند. مستندات و شواهد گوناگونی نیز برای نظریات هر دسته موجود است. اولین ابهام در مورد فرد سوار بر اسب یا شاه میباشد. شکل تاج شاه شبیه به تاج اردشیر بابکان بوده و مشخص ترین عنصر آن یک گوی بزرگ یا کریمبوس (به فرانسوی: Korymbos) بر بالای آن است در حالیکه در نقوش تنگ چوگان و نقش رستم و همچنین سکه های زمان شاپور، تاج او دارای کنگره هایی در بالا و در پایین و اطراف گوی میباشد. در این مورد گروهی حدس میزنند که به جای تصویر شاپور تصویر پدرش اردشیر، به احترام موسس سلسله ساسانیان نقش شده است. گروهی دیگر هم با توجه به مدل موهای اردشیر و شاپور در سکه ها، نقش را مربوط به شاپور ولی با تاج پدرش میدانند. گروه سومی هم عنوان میکنند که با توجه به شباهت تاج ابتدایی شاپور در سالهای اولیه سلطنت به تاج پدرش، آنگونه که در نقش برجسته خان تختی سلماس دیده میشود، این نقش خود شاپور است ولی زمان آن مربوط به پیش از نبرد سوم او با رومیان است.
صورت و تاج شاپور اول در نقش برجسته داراب
سکه های شاپور اول و اردشیر بابکان
در مورد صاحب منصبان روبروی شاپور در نقش برجسته داراب نیز نظرات متفاوتی وجود دارد. نظر غالب بر آن است که نفر ایستاده در جلو با دستهای خواهشگر فیلیپ و فرد شرمسار که شاه بر سر او دست میکشد والریان است که منطبق با محتوای کلی سایر نقوش شاپور است، از طرفی با توجه به قدیمیتر بودن این نقش نسبت به سایر نقوش، برخی از باستان شناسان هم آنرا به پیروزی شاپور در دومین نبردش با رومیان در مقابل یکی از قیصر های متعدد آن برهه از روم میدانند ولی در هویت این فرد اختلاف نظر دارند. به عنوان مثال با توجه به وقوع این جنگ بین سالهای 253 تا 256 میلادی گیرشمن، لوکونین یا زرینکوب قیصر روم را تربونین گالوس عنوان میکنند ولی طبق نوشته مورخان او هیچ گاه به قصد نبرد با ایران از روم خارج نشده است. از طرف دیگر فون گال این قیصر را تراژان دِس (داکیوس) میداند حال آنکه او دو سال قبل از شروع این جنگ در سال 251 کشته شده است. در صورت صحت این نظرات میشود این فرد را یکی از فرماندهان لشگر روم در نبرد دوم حدس زد. همچنین در این مورد میتوان به تحقیقات خانم ژرژینا هرمانgerogina Hermann اشاره کرد که با بررسی دقیق نقوش برجسته منتسب به این پدر و پسر ساسانی، این نقش را مربوط به پیروزی اردشیر بابکان بر چند سردار محلی در مسیر لشگرکشیهایش عنوان میکند.
اسرای رومی در مقابل شاه ساسانی
بر روی دیواره صخره در پایین این نقش برجسته تصویر مبهم و کوچکی از یک سر با تاجی کنگره دار حجاری شده که احتمالا متعلق به یک شاهزاده ساسانی است. همچنین سالها پیش جوانی که به قصد شنا وارد برکه زیر نقش برجسته شده بود به صورتی اتفاقی متوجه سنگی با نقش یک شاه در حال مبارزه با یک شیر در زیر آب شد. در پی خشکسالی های مداوم و به دنبال خشک شدن برکه زیر نقش برجسته ظاهرا این قطعه سنگ توسط قاچاقچیان عتیقه ربوده میشود ولی پیش از خروج از کشور پیدا شده و به موزه هفت تنان شیراز منتقل میگردد.
Location
فارس , داراب, نقش شاهپور ساسانی
Add a review